Jostedalsbreen 22.- 24. mai

Fjellsporten på Jostedalsbreen

Vårskitur på Jostedalsbreen var vår siste felles tur i B2 friluftsliv. Den 22. mai sette me oss på bussen på veg inn i Jostedalen. Turen gjekk frå Gjerde via Hauganosi og opp til Steinmannen der me hadde den fyrste campen. Den neste dagen gjekk me via Høgste Breakulen, ned til Bings gryte og enda opp på Grensevarden der telta vart sett opp. Siste dagen skrei me ned Flatbreen og enda opp i Fjærland der bussen stod å venta på oss.

 

Foto: Vigdis Berge

Det å vandra over Jostedalsbreen har lange tradisjonar. Allereie frå 1820 åra finn me dei fyrste reiseskildringane frå Jostedalsbreen. Ein av dei er skreve av Christian Fredrik Gottfried Bohr som ynskte å bestiga Lodalskåpa sommaren 1820. Naturinteressa, med røter i naturvitskapen og opplysningstida, var truleg eit viktig motiv bak turane til dei fyrste turistane på Jostedalsbreen. Romantikken forsterka naturfølelsen og naturdyrkinga blant embetsmenn og borgarar rundt midten av 1800- talet. Sjølve naturopplevinga vart i løpet av nasjonalromantikken den viktigaste grunnen til at ein vandra på Jostedalsbreen og elles i fjellheimen. Samstundes som stadig fleire "lystreisande" oppsøkte Jostedalsbreen vart området ein arena for fjellsportfolk. I løpet av 1880- åra byrja ein også med fjellsport i Noreg og på Jostedalsbreen. Tidlegare var det mest vanleg at turistane gjorde småturar på breen og ein gjekk stort sett berre over dei kjente breovergangane med lokale vegvisarar (Horgen, 1999).

William Cecil Slingsby var ein viktig mann i forhold til utviklinga av fjellsporten i Noreg. Han byrja å gjera meir krevjande breturar. Viktige motiv bak fjellsportfolka sine breturar var eit ynskje om å utforske nye breområder. Sjølv om Jostedalsbreen var kartlagt i løpet av 1860- og 1870 åra var det framleis områder og ruter som ingen hadde gått før. William C. Slingsby beundra ismassane, og føretok seg ein rekke turar på breen som ingen hadde prøvd på tidlegare. I byrjinga av 1890- åra byrja også nordmannen Kristian M. Bing å foreta tilsvarande turar. Desse breturane var av ein heilt anna karakter enn det som tidlegare hadde vorte gjennomført. I staden for å gå over dei kjente breovergangane med vegvisarar, byrja ein no å utforska dei indre av Jostedalsbreen og brearmane. Saman bidrog blant anna desse to til at store delar av breen vart oppdaga (Horgen, 1999).   

 

Foto: Vigdis Berge

Som bre- turistane tilhøyrte fjellsportfolka borgarskapet frå inn- og utland. Likevel var det store ulikskapar mellom dei to gruppene. Fjellsportfolka hadde andre motiv og karakter på sine turar. Den tradisjonelle bre- turisten fann seg til rette i Den Norske Turistforening og Turistforeningen for Bergen by. Begge desse foreiningane hadde som formål å leggja rette for vandring, spesielt i fjellet (Horgen, 1999).

Kristian M. Bing var den fyrste sekretæren for Turistforeningen for Bergen by, men på grunn av vandreprofilen valde han å bryta ut og stifta sin eigen foreining. Bergens fjellmannalag vart stifta i november 1895, som ein eksklusiv herreklubb etter britisk Alpine Club sitt mønster. Laget arrangerte fellesturar på Jostedalsbreen, men fjellmannalaget vart ikkje noko stor suksess, og etter nokon år vart den eksklusive rolla tona ned (Horgen, 1999).



Foto: Vigdis Berge

I 1908 vart det danna ein tilsvarande eksklusiv foreining for fjellsportfolk, Norsk tindeklubb (NTK). Dei fleste norske fjellsportfolka som gjekk på Jostedalsbreen, og som skreiv om turane sine, var enten medlem av Bergen fjellmannalag eller NTK. Avanserte brevandrarar og fjellklatrarar fann seg altså ikkje til rette i turistane sine foreiningar. Fjellsporten innehaldt noko anna enn vanleg fjell- og bre- vandring som me forbind med turistforeiningane (Horgen, 1999).

Til tross for at fjellsporten skilte seg ut frå turistvandringa på mange måtar, finn ein dei same estetiserande og romantiserande naturskildringane hjå fjellsportfolka som hjå andre fjellvandrar på denne tida. Samstundes kan mykje tyde på at fjellsportfolka hadde ein anna mental haldning til breturane sine. Det var ein kamp med naturen, og naturen var eit hinder ein måtte oppsøke på veg for å nå eit mål. Fjellsportfolka oppsøkte dei områda der hindra var så store som mogeleg, og jo vanskelegare og meir strabasiøst jo betre. Det virka som om kampen med naturen utgjorde ein viktig del av motivasjonen for breturane til mange av fjellsportfolka (Horgen, 1999).

Fram til byrjinga av 1900- talet var altså Jostedalsbreen ein viktig arena for utviklinga av fjellsporten i Noreg, men utover på 1900- talet endra dette deg noko. Andre fjellområder som til dømes Hurrungane trakk til deg nye generasjonar med fjellsportfolk. Hovudgrunnen til dette var at Jostedalsbreen var utforska i sin heilskap rundt 1900- talet (Horgen, 1999).

 

Litteraturliste:

- Horgen, A (1999) Friluftsliv og turisme på Jostedalsbreen. Avsnitt 5.0 - 5.6 frå ferdsel på Jostedalsbreen 1740 - 1940, frå natur til friluftsliv. Hovedoppgave i idrett med fordupning i friluftsliv ved høyskolen i Telemark, i samarbeid med Norges Idrettshøyskole, Bø. 

 

 

 

 

 

Hurrungane 6.- 8. mai

Flakskred

Foto: Vigdis Berge

6. mai 2013 var B2 friluftsliv igjen klar for tur. Denne gongen skulle me vera tre dagar i Hurrungane. Desse dagane skulle me bruka til å verta tryggare på ulike forhold i forbindelse med turar i bratt terreng. Me jobba blant anna med orientering, sikre vegval, snøkjennskap og gå- og kjøremønster.

I områda me gjekk i såg me både små og store flakskred. Skred er hovudtrusselen vår når me beveger  oss i bratt terreng. Det er derfor svært viktig å ha god kjennskap til skredlære for å kunna handtera og unngå dei ulike forholda som kan føra til at eit skred vert utløyst. Skredlære er eit stort tema. Eg vil her belysa ein liten del av det, nemleg kva eit flakskred er og kva som kjenneteiknar eit slikt skred.

99 prosent av alle skred som vert utløyst av skikøyrarar , er tørre flakskred. Tørre flakskred losnar vanlegvis i heng som er brattare enn 30 grader. Flakskred av våt snø kan losne i heng under 30 grader. Det som kjenneteiknar eit flakskred er at det vert danna i tydeleg bruddlinje der skredet losnar, og at snøen på grunn av sin fastleik, glir ut i større eller mindre flak. Desse flaka kan på kort tid kome opp i stor fart, og denne typen skred kan verta hundrevis av meter brei i løpet av få sekund (Landrø, 2007).

Det er spenningar i snødekket som er årsaka til at eit flakskred kan losne. Så lenge spenningane ikkje overskrider styrken i bindingane mellom dei ulike laga, vert snøen liggjande. Men dersom spenningane aukar, eller bidingane vert dårlegare, vil skredfaren auka. Når ein frikøyrar tek ein sving kan det vera nok til å bryte bindingane i snødekket, og eit skred kan verta utløyst (Landrø, 2007).

Eit flakskred består av tre hovudelement, som er flaket, svake lag og gliflate. Gjennom vinteren legg snøen seg lag på lag i terrenget. Snølaga vert utsett for forskjellige vêrforhold som påverkar dei. Sol og varmegrader etterfylgt av kulde skapar skare. Vinden fraktar snøen over i områder som ligg i le. Jo hardare vinden blåser, jo meir snø vert transportert og jo hardare vert snøen. Kaldt vær med klare netter skapar overflaterim. Til saman sørger desse prosessane til at snødekket består av ein haug forskjellige lag med ulike eigenskapar. Når eit hardt snølag ligg oppå eit svakt lag, kallar ein det eit flak (Landrø, 2007).

Foto: Marius Wiker Engelund

Svake lag er i hovudsak overflaterim, rennsnø, skarelag og harde snølag, men nesten alle formar for snø kan utgjera eit svakt lag. Overflaterim skapar eit utmerka sklilag for overliggjande snø, fordi den både er svært glatt, vert omdanna langsamt i snødekket, er veldig skjør og binder seg svært dårleg til underlaget. Rennsnø er også veldig skjør og inneheld mykje luft. Et rennsnølag i snødekket er derfor ugunstig og kan lett kollapse og danna ei god gliflate for overliggjande snø. Kjem det eit snølag oppå eit skarelag eller eit hardt snølag vil også snøen lett kunne gli ut på grunn av for liten friksjon til underlaget. Svaberg, is, vått gras dannar også gode gliflater for skred (Landrø, 2007).

Eit flakskred har ofte ei mjuk overflate. Dette fører til at kreftene me utset snødekket for trenger djupare ned i snødekket. Kreftene vert fordelt over ei større flate og vert redusert jo djupare ein kjem. Det er derfor mindre sannsynleg å losne ut eit skred dersom det øvste snølaget er tjukt eller hardt. Når det gjeld dei svake laga i snødekke er dei vanskeleg å analysere fordi dei ligg skult under snøoverflata. Desse laga kan utgjera ein fare over lengre tidsrom, og lengda på den ustabile fasen er avhengig av temperatur, trykk, fuktigheita og krystallform (Landrø, 2007).

Nysnø betyr ofte skredfare. Mengde, vindtransport, intensitet og temperatur er avgjørande. Det er ofte dagande under eller like etter snøfall kombinert med vind og gjerne temperaturstigning som er den farlegaste perioden, og det er ikkje nødvendigvis mengda med nysnø som er farlegast, men vekta på snøen. Våt snø veg mykje meir enn tørr snø og då aukar sjansen for at eit skred losnar. Temperaturen under og etter snøfallet er også avgjerande for kor godt snølaget bind seg til underlaget og kor fort det setter seg. Dersom snøen fell over lengre tidsrom har snødekket større moglegheit til å tilpassa seg den nye belastninga (Landrø, 2007).

Kraftig oppvarming og plutseleg temperaturstigning fører til at bindingane mellom snøkrystallane vert dårlege. Kombinert med andre faktorar som svake lag i snødekket er det lite tilleggsbelastning som skal til for å losne ut eit flakskred (Landrø, 2007).    

 

Litteraturliste:

- Landrø, M (2007) Skerdfare snøskred, risiko, redning Oslo, Fri Flyt AS.

Hardangervidda 4.- 8. april

Orientering

Foto: Thea Ahnen

Turen starta frå Finse stasjon den 4. april. Eg og tre andre jenter får B2 friluftsliv var klare for ein fin tur på Hardangervidda. Sjølv om været var strålande brukte me kart og kompass flittig. I høgfjellet kan været endra seg svært raskt. Det er derfor svært viktig å då kunne klare å orientere seg om ein slik situasjon oppstår. Me øvde derfor på krysspeiling og det å gå på ein kompasskurs.

 


Kompasskurs

Fyrste trinn

Når ein  skal ta ut ein kompasskurs plasserer ein kompasset sin langside slik at den markerar ei linje mellom der du står og til målet ditt. Ofte er ikkje langsida på kompasset langt nok til å nå målet på kartet, sjølv om startposisjonen er plassert heilt nedst på langsida. For å stilla kompasset inn mest mogeleg korrekt, kan ein forlenga linja ved å leggja ein plastlinjal, eller ein anna rett gjenstand inntil kompassets langside (Monsen, 2006).

 

 

Andre trinn

Deretter vrir ein kompasshuset til nordlinjene i kompasset ligg parallelt med rutenettet på kartet, og N- merket vender mot nord (Monsen, 2006).     

 

 



Tredje trinn

No kan ein lyfte kompasset opp frå kartet og halde det vassrett i handa. Deretter vender ein seg til nordpila ligg i "senga si". Vandrepila pekar no i marsretninga (Monsen, 2006).


 







 Krysspeiling

Krysspeiling kan brukast når ein har mista oversikta og ein ikkje veit heilt kor ein er. Denne teknikken inneber at ein brukar kart og kompass saman, ut frå det du ser rundt deg. Ein må vera i stand til å gjenkjenna to sikre punkt, til dømes to fjelltoppar (Monsen, 2006).

Når ein skal utføra ein krysspeiling peilar ein mot det eine punktet/ fjelltoppen med kompasset. Ein siktar med kompassets vandrepil mot punktet, og vris så kompasshuset til nordpila ligg i "senga si". Når ein har gjort det skal ein overføre denne kursen til kartet. Denne overføringa gjer ein ved å leggja kompasset på kartet , med kompassets eine side liggjande slik at det skjærer igjennom det punktet ein har sikta mot. Samstundes forskyv ein kompasset slik at strekane i kompasset vert liggjande parallelt med rutenettet på kartet, med kompasshusets nordpil pekande mot nord på kartet. Såframt kompassets eine side framleis skjærer igjennom det kjente punktet, kan ein trekka opp ein blyantstrek på kartet langs denne sida, og ein eller anna plass på denne linja står du (Horgen, 2010).

Krysspeiling

 

For å avgrens området ytterlegare bør ein finna eit punkt til, mest mogleg vinkelrett på det fyrste, og gjenta operasjonen. Om ein har gjort alt riktig og nøyaktig, står ein der linjene kryssar kvarandre. Har ein eit tredje punkt i ein litt anna vinkel enn dei to fyrste, kan ein peile mot det også. Ein vil då mest truleg få ein trekant på kartet, og då veit ein med stor sikkerheit at ein står innanfor trekanten (Horgen, 2010).

 

Foto: Ida Neslein

Litteraturliste

- Horgen, A. (2010) Friluftslivsveiledning vinterstid. Kristiansand, Høyskoleforlaget.

- Monsen, L. (2006) Kart, kompass og GPS. Oslo, Boksenteret Outdoors.

Vigdalen 12.- 13. februar

Kameratredning skred

Foto: Vigdis Berge

12. til 13. februar var B2 friluftsliv i Vigdalen der me blant anna øvde på kameratredning i skred. Me trena på dei ulike søkemetodane og skulle finne personar både med og utan skredsøkar. For å finna personar i eit snøskred som ikkje har skredsøkar må leitemannskapet danna ei søkelinje som jobbar seg systematisk over skredområdet. Søk med søkestong vert delt inn i ulike fasar. Den fyrste fasen er overflatesøk (Landrø, 2007).

Det er svært viktig at ein utfører eit overflatesøk. Heile 57 prosent av dei som vert tekne av eit skred, ligg heilt eller delvis på overfalta . Er ein åleine, må ein gå i eit sikksakkmønster slik at heile skredet vert dekka. Er ein fleire til å søke, bør ein organisere seg i ein manngard slik at ein dekker heile skredet. I eit overflatesøk leitar ein etter klede, utstyr, blod og gjenstandar. Finn ein noko, må dette undersøkes nøye, og ein brukar søkestanga for å skjekke området rundt funnet. Ved funn, må ein varsla kvarandre om funnet. Gjenstandar som vert funne i skredet skal ikkje flyttast på, men leggjast der dei vert funne etter at ein har kontrollert området rundt. Dette fordi det ikkje skal forvirra det vidare søkearbeidet (Landrø, 2007).  

Dersom overflatesøket ikkje fører til at dei skredtatte vert funne, går ein over på grovsøk. Sannsynet for treff ved grovsøk ligg ein stad mellom 76% og 95%. Ulempa med denne metoden er at det tek mykje tid (Landrø, 2007).

Når ein skal gjennomføra eit grovsøk stiller ein seg opp på ei linje med fngertupp- mot- fingertupp avstand mellom kvar person i den primære søketeigen. Den primære søketeigen er det området i skredet som det er mest sannsynleg at dei skredtatte ligg.


Foto: Vigdis Berge

Fyrste søk med søkestanga føres vertikalt ned like framfor føtene. Ein fører søkestanga max to meter ned. Grunnen til at ein ikkje søker djupare er at det tek mykje lenger tid, og at sjansen for å finna ein person i livet djupare enn to meter under snøoverflata er små (Landrø, 2007).

Søkestanga vert trekt opp og settes deretter ned ut til den eine sida, så langt personen rekker, og vert ført ned med begge hendene (Landrø, 2007).

Det tredje søket er det same som det andre, berre på motsatt side. Når ein har søkt tre gonger med søkestanga legg ein søkestanga mot skuldra. Dette vert kalla ferdigstillinga, og når heile søkelinja står i ferdigstillinga går alle eit skritt fram og fortset den same prosedyren. På den måten får ein eit systematisk søk oppover i skredet. Leiaren skal ha oversikt over søkelinja og rope søk, eller eitt skritt fram når alle står i ferdigstillinga (Landrø, 2007).

Dersom ein er usikker på om ein har funn, let ein søkestanga stå og får nokon andre til å skjekke området. Er ein i tvil bør ein grave, men ein bør skjekke skikkleg fyrst, elles kan det verta mykje unødvendig graving. Uansett funn eller ikkje funn, let ein søkestanga stå ved det moglege funnet og grev ned langs den (Landrø, 2007).

Dersom ein har eit sikkert funn, byrjar ein å grave raskt, men forsiktig. Tenk over at ein ikkje må øydeleggja eventuelle luftlommer. Om det er mogeleg bør ein grave fram hovudet og brystet fyrst slik at vedkommande får puste. Ein må unngå å røske vedkommande ut av snøen då det er store sjansar for mekaniske skadar på personen. Ein må alltid vera forberedt på å utføra fyrstehjelp på vedkomande som har vorte tekne at snøskred.

Litteraturliste:

- Landrø, M (2007) Skredfare, snøskred, risiko, redning. Fri Flyt AS, Oslo.

 

 

Vintertur på Hemsedalsfjellet 28. januar - 1. februar



Frostskadar

Foto: Vigdis Berge

Den 28. januar til 1. februar var B2 Friluftsliv på nordisk vintertur på Hemsedalsfjellet. Været gjennom veka var svært skiftande, og me hadde alt frå sterk vind og snøvêr til klarvêr og solskin. Sjølv om det ikkje var så kaldt førte den sterke vinden til at nokon studentar fekk små frostskadar i ansiktet. Ein student var så uheldig at han fekk så stor frostskade på den eine foten at han måtte avslutte turen.



For å unngå frostskadar er sjølvsagt førebygging viktig. Frostskadar kan oppstå så snart gradestokken viser under null. Snøbriller, skjerf, ansiktsmaske, vindvotter og hette er under særlege kalde forhold viktige tiltak for å beskytta seg mot og forhindra frostskadar. På vinterturar bør ein bør ein alltid vera oppmerksam på symptom, og  det er viktig at deltakarane i turgruppa observerer kvarandre og legg merke til kvite flekkar i ansiktet og om nokon frys på hender og føter. Dersom nokon har kvite flekkar eller frostskadar må ein undersøka om vedkommande er nedkjølt. Er vedkommande det må ein setta i gang tiltak for å få opp kroppstemperaturen (Bruland og Fauske, 2007). 

Nokon personar er meir utsett for å få frostskadar enn andre. Folk med sjukdommar og brukarar av medikament er meir utsett enn andre, og personar som har hatt frostskadar tidlegare har også lettare få det igjen (Bruland og Fauske, 2012). 




Foto Vigdis Berge

Det er i hovudsak to grader av frostskadar, overfladiske frostskadar og djupe frostskadar. Ved overfladiske frostskadar er berre sjølve huda ramma, og det frosne hudområdet  kan bevegast i forhold til underliggjande vev. Ofte kan ein kjenna lokale stikkande smerter og nummenhet i det vevet som vert utsett for kuldepåverking. Dersom smerta forsvinn, må ein setta i gang tiltak så fort som mogleg. Om ein ikkje gjere det vil frostskaden kunne utvikla seg vidare. Når ein vert kald trekk blodårene seg saman, og etter kort tid vert vevet følelseslaust og smerta forsvinn. Huda vil då vera lett blåleg eller kvit (Bruland og Fauske, 2012).   

Under kalde forhold er det fort å få kvite flekkar særleg på kinn, nase, øyrer og fingrar. Dette er ufarleg dersom det vert oppdaga tideleg og vert behandla. Den beste behandlinga er å leggja ei varm hand oppå området, eller dekkje det til med ein god lue, vottar eller ansiktsmaske. Også ein lokal frostskade kan gje mangeårige plagar i form av i form av kuldeintoleranse der ein fryser raskt og får smerte (Bruland og Fauske, 2012).  

Foto henta frå Dagbladet.no

Djupe frostskadar omfattar hud, underhud, senar, muskulatur og i blant bindevev. Ved djupare frostskadar kan ikkje huda bevega seg i forhold til underliggjande vev. Viss temperaturen i vevet faller under minus to grader, oppstår permanent skade av cellene fordi det vert danna iskrystallar i vevet (Bruland og Fauske, 2012). 

Har ein person djupe frostskadar er det svært viktig å halda kroppstemperaturen til den skadde oppe slik at vedkommande ikkje forfrys større områder. Djupe frostskadar skal ikkje behandlast ute i felten av andre enn kvalifisert medisinsk personell. Området som er forfrose må beskyttast mot slag, støyt og trykk då dette kan føra til ytterlegare skadar på det frosne vevet. Opptininga av frostskaden kan vera svært smertefullt, og sterke smertestillande medikament kan vera nødvendig. Etter opptininga oppstår det ofte blemmer på det skadde området. Frostskadar vert derfor behandla mykje likt som ein brannskade (Bruland og Fauske, 2012). 

 

Litteraturliste:

- Bruland, S, Ø og Fauske, L (2012) Førstehjelp på tur. Fjell-, høyde-, og reisemedisin. Fri Flyt AS, Oslo.

 -  Løken, P (2011) Å smøre huden isolerer ikke mot kulda (internett) Tilgjengeleg frå:http://www.dagbladet.no/2011/12/07/tema/reise/reiseeksperter/reisemedisin/19289142/ Lasta ned: 27.05.2013.