Skogstur 5. - 9. november





Foto: Vigdis Berge

Kokegrop og sjusteinsomn

 

Måndag 5. november var B2 friluftsliv igjen klar for tur. Dette skulle verta ein tur med fokus på tradisjonelt friluftsliv, der me blant anna skulle få erfaring i ulike måtar å laga mat på i naturen. I tillegg til å laga mat på bålet, lagde me også mat  kokegrop og i ein sjusteinsovn.

 

Kokegrop

Varmebehandling i kokegrop er ein av verdas eldste og tidlegare den mest vanlege måten å lage varm mat på. Opphavleg var metoden i bruk over store delar av verda. No er bruken av kokegrop i ferd med å få ein renessanse særleg i friluftsamanheng (Hagen, 2008).

Kokegropa sitt prinsipp er at bålet gjennom ein viss tids fyring varmar opp ein mengde steinar av passande størrelse. Når bålet er brent ned, fungerar steinane som varmemagasin nede i gropa. Begrepet kokegrop er derfor litt misvisande fordi det ikkje er snakk om koking i tradisjonell forstand. Tilbredinga i kokegrop er meir ein form for underjordisk baking (Hagen, 2008).





Kokegrop
Foto: Vigdis Berge

Det fyrste ein må gjera når ein skal laga mat i kokegrop er å grava ei grop på eit egna område som er brannsikkert. Ta vare på torva, jorda og sanden. Dette skal ein bruke til å tette gropa med etterpå. Gropa skal ha jamne, skrå kantar og botn må vera så stor at det er godt med plass rundt maten. Kor djup gropa må vera er avhengig av kva mat ein skal laga, men til eit lammelår er det tilstrekkeleg med ca. ein halv meter djupn. I tilegg til sjølve gropa må ein ha omtrent 30 steinar som minst er ein knyttnevestore (Hagen, 2008).

 

Når gropa er klar legg ein eit lag med stein i botn, og fyrer eit bål oppå desse steinane. Ein varmar også opp fleire steinar ved å leggja dei direkte på bålet. Det tek minst tre timar før steinane er vorte tilstrekkeleg varme. Når dei er det, lét ein bålet brenna heilt ned (Hagen, 2008).

Før matlaginga kan ta til, må det meste av kol- og oskerestar fjernast. Ein legg så den innpakka maten ned i gropa og passar på at det er varme steinar både over og under maten. Når kjøtet er heilt dekka med varme steinar, vert gropa dekt med jord eller sand. Til slutt legg ein torvlaget oppå att slik at gropa vert så tett som mogeleg (Hagen, 2008).

Når ein skal lage mat i kokegrop er det viktig at ein pakkar maten godt inn i aluminiumsfolie for å unngå at maten vert forureina med stein og jord (Hagen, 2008).

Me tilbreda eit stykke hjortekjøt og eit stykke med villsaukjøt i kokegropa vår. Resultatet vart svært bra. Kjøtet fekk ein særeigen smak som smakte svært godt.

Det var ei fin erfaring å laga mat i kokegrop. Skal ein bruka denne måten å lage mat på når ein er på tur er det viktig at ein har god tid. Det er nemleg ein tidkrevjande prosess som nesten tek heile dagen, men det var absolutt verdt å vente på.  

 

Sjusteinsovn

 

Ein sjusteinsomn er ein enkel og tradisjonell måte å laga mat på ute. Som namnet tilseier er ein sjusteinsomn laga av sju steinar eller heller. Den har omtrent dei same eigenskapane som ein vanleg steikeomn, der ein kan laga ulike bakevarer når ein er på tur (Moe, u.å.). 

Når ein skal lage ein sjusteinsomn startar ein med å finna ein passande plass for omnen. Det som skal vera bakplata kan gjerne vera ein stor stein eller fast grunn. Ein må vera bevisst på at ein ikkje skal skjemma omgjevnadane når ein set opp ein slik omn. Varmen og sota kan setja stygge merker og gjera at fjellet sprekker. Val av plass vil derfor vera viktig for å unngå dette (Moe, u,å.).

Ein må deretter samle rektangulære flate steinar og byggje opp omnen slik at ein får to kammer rett over kvarandre. Det nedste kammeret kan med fordel vera større enn det øvste. I det nedste kammeret skal ein fyre med ved. Det øvste kammeret er bakekammeret. Jo mindre dette kammeret er, desto bedre effekt får ein (Moe, u.å.).  



Sjusteisomn
Foto: Vigdis Berge

Alle sprekker i det øvste rommet skal tettast for å få unngå av all varmen stiger ut. Ein kan bruka små steinar, våt mose eller jord (Moe, u,å.).

Den siste steinen vert brukt som dør til bakekammeret. Ein bør fyre opp mot ein time før omnen kan nyttast (Moe, u.å).

Samanlikna med kokegrop er ein sjusteinsomn raskare og det er lettare å kontrollera når maten er ferdig. Ulempa er at den krev mykje brensel og kontinuerlig tilsyn for å halda temperaturen oppe (Moe, u.å.).

Utfordringa med å lage ein sjusteinsomn var å finna passande steinar. Me klarde derfor ikkje halda oss til 7 steinar som det skulle vera. Det var også ei lita utfordring å få omnen tett i det øvste kammeret. I staden for å bruka steinar eller mose til å tette med, valde me den enkle løysinga og tetta med aluminiumsfolie. Me fyrde opp med småved i det nedste kammeret, men me hadde nok bygd omnen litt for liten. For lite oksygen i det nedste kammeret førte til at det var vanskeleg å få ordentleg fyring der. Løysinga var at me flytta glør frå det andre bålet vårt, og det fungerte fint. Bollane vart steikte og smakte svært godt.  

 

Kjelder:

- Hagen, H. (2008) Ingen tur uten mat. Oslo. Boksenteret Erik Pettersen & Co.

 

- Moe, H. (u.å.) Bålet- forbrenning og energikilde. Sjusteinsovn. (internett) Tilgjengeleg frå: http://www.natursekken.no/c1187998/forsok/vis.html?tid=1400068&within_tid=1399355  (Lasta ned: 14.11.2012).